De Creatieve Kern van Wetenschap

Mijn psychologie-diploma draagt de titel Master of Science. Toch ervaar ik mijn vak meer als een kunst dan als een wetenschap. Natuurlijk behandel ik data op een wetenschappelijke manier — je kunt niet overal creatief mee omgaan. Statistische analyses, betrouwbaarheidstoetsen, methodologische zorgvuldigheid — die horen erbij. Maar het proces van werken zelf, dat is iets anders. Ik spreek hier vooral vanuit de psychologie, waar onderzoek sterk verweven is met menselijk gedrag en ervaring. In andere disciplines kan dit natuurlijk anders zijn.

Het bedenken van ideeën, het vormgeven van een onderzoek, het krijgen van inspiratie op de meest onverwachte momenten — dat is een creatief proces. Soms komt een nieuw inzicht niet voort uit literatuur, maar uit een toevallige ontmoeting of een droom. Soms ontstaat een hypothese niet aan het bureau, maar tijdens een wandeling, een gesprek of zelfs een moment van stilte.

Er zitten natuurlijk meer wetenschappelijke elementen in: het zorgvuldig omschrijven van je onderzoek zodat anderen het kunnen herhalen, het doorstaan van peer reviews, het verzamelen van betrouwbare data, het onderbouwen van je conclusies. Maar zelfs dát vraagt verbeelding. Je moet kunnen zien wat er nog niet is aangetoond, voelen waar een vraag zich aandient, en vormgeven aan iets dat nog geen naam heeft.

Een creatief proces met een wetenschappelijke methode dan?
Ja — precies dat. ‘Maar als onderzoeker meet je toch alleen maar, je schept toch niet?’ zou je denken. Hierin zit de crux.

Want juist dát — het idee dat een onderzoeker slechts registreert wat er al is — miskent de essentie van wat onderzoek werkelijk is. Een goede onderzoeker creëert geen data, maar wel betekenis. We selecteren, kaderen, conceptualiseren. We kiezen wat we belangrijk vinden om te onderzoeken, hoe we het willen benaderen, welke vragen we stellen, en vooral: welke bril we opzetten om naar de wereld te kijken.

En die bril is nooit neutraal. Hij is gevormd door onze ervaringen, overtuigingen en fascinaties — soms zelfs door onze dromen of onze pijn. Onderzoek begint zelden bij een objectief probleem. Het begint bij een innerlijke beweging: een gevoel van verwondering, een intuïtie dat ‘hier iets zit’, een verlangen om te begrijpen wat nog niet volledig begrepen is.

In mijn geval:

• Ik verzamel verhalen omdat ik geloof dat in verhalen iets zit wat je niet kunt vangen in cijfers.
• Ik ontwerp vragenlijsten omdat ik voel dat de bestaande vragen vaak te kort schieten.
• Ik doe interviews omdat ik wil luisteren naar wat tussen de regels door gezegd wordt.
• Ik creëer modellen, niet om mensen in hokjes te stoppen, maar om grip te krijgen op de complexiteit van menselijke ervaring.

Ik werk met methodes, ja. Maar ik geef ook vorm. Ik voeg samen. Ik abstraheer. Ik speel met perspectieven.

Onderzoek is voor mij niet alleen een zoektocht naar waarheid, maar ook een vorm van expressie.
Het is mijn manier om te laten zien hoe ik de wereld ervaar — en tegelijk mijn manier om die wereld beter te begrijpen.