De Bodem van Vervreemding

Overlevingsstaat, Reptielenbrein en het Verlies van Verbinding

Er zijn momenten waarop de psyche terugvalt op haar meest oude programma. De wereld krimpt. Je blikveld vernauwt. Je kern voelt als een echo. Je kunt anderen niet meer aanvoelen. De mogelijkheid om je te verbinden valt stil. Het is het punt waarop het zenuwstelsel niet langer functioneert als dat van een zoogdier maar terugschakelt naar iets primairs, een prehistorische versie van jezelf.

In mijn model van vervreemding noem ik dit de bodem. De diepste laag van ontregeling. Je staat niet meer in contact met je ware zelf, niet met anderen, en nauwelijks met tijd of ruimte. Het is geen keuze maar een automatische reactie op overweldigende stress.

De Overlevingsstaat

De overlevingsstaat is geen emotie maar een toestand van het hele systeem. Het lichaam kiest voor veiligheid boven alles. Het reptielenbrein neemt de leiding en sluit alle functies af die niet direct nodig zijn om te vluchten of te vechten. Je vermogen tot empathie valt weg. Je kunt je niet meer relateren aan anderen. Het hechtingssysteem schakelt uit.

De zoogdierenfuncties – waaronder sociale betrokkenheid, emotionele regulatie en het vermogen om nabijheid te zoeken – worden abrupt uitgeschakeld.

Wat overblijft is een smalle bundel van bewustzijn die vooral probeert te voorkomen dat het nog erger wordt. De gedachtewereld voelt onwerkelijk. Je bent nauwelijks verbonden met tijd en ruimte; het heden voelt vlak aan, en de toekomst is onbereikbaar. De wereld verliest diepte. Het zelf verliest warmte. Je aanwezigheid wordt dun en broos.

Getuige zijn van je eigen ontregeling

Toch bestaat er een bijzonder vermogen dat niet iedereen heeft. Soms kun je in deze staat zakken en tegelijk kijken naar wat er gebeurt. Je merkt dat je wereld versmalt, dat je lichaam zich anders gedraagt, dat empathie wegvalt, en toch is er een deel van jou dat aanwezig blijft. Je voelt dat je uitvoerende functies minder krachtig zijn, en toch zie je het bewust.

Dat waarnemerschap verandert alles. Het opent een strook ruimte binnen de vernauwing zelf. Je valt niet samen met de staat. Je verdwijnt niet. Er blijft iets aanwezig dat niet terugvalt in de primitieve reactie maar juist observeert hoe het lichaam en de geest proberen te overleven. Daarin ontstaat de eerste stap richting herstel.

De bodem als kantelpunt

De bodem van vervreemding is niet alleen een grens maar ook een kantelpunt. Het is het moment waarop je kunt leren hoe jouw systeem reageert onder druk, en hoe je jezelf weer kunt openen wanneer de onmiddellijke dreiging afneemt. Wanneer je in deze toestand ook kunt kijken, ontstaat er een richting terug naar jezelf. Een richting terug naar verbinding.

Niet door de pijn te vermijden, maar door hem bewust te kunnen dragen. Niet door de oude overlevingsmechanismen te negeren, maar door ze te herkennen zonder erin vast te lopen. Dit vermogen tot waarnemerschap is het grote verschil tussen de weg naar herstel en het permanent vastlopen in de overlevingsstaat.

Lees Verder: